Stafrænt frelsi og rétturinn til að vita

[Grein upprunalega birt á vefsvæði Félags um stafrænt frelsi á Íslandi]

Vegna yfirstandandi heimskreppu og alvarlegra áhrifa hennar á Íslandi hefur umræða um stafrænt frelsi og þá sérstaklega frjálsan hugbúnað snúist að stórum hluta um efnahagslegar afleiðingar þess að borga fyrir eitthvað sem hægt er að fá ókeypis. Þetta er eðlileg og mikilvæg spurning, sem samkvæmt mér og fleirum á sér einfalt svar: Það er aldrei réttlætanlegt að eyða fjármunum almennings að óþörfu. Þetta er staðreynd sem er sönn í hvaða samhengi sem er. Þess vegna langar mig að ræða um stafrænt frelsi frá öðru sjónarmiði, frá mannréttindasjónarmiði og hvaða áhrif það getur haft á líf og möguleika komandi kynslóða.

Einn gesta okkar (FSFÍ) á ráðstefnunni síðasta sumar var John Perry Barlow, og hélt hann afar vandaða ræðu um réttinn til að vita, en það eru mannréttindi sem hann telur nauðsynlegt að ríkisstjórnir heimsins tryggi komandi kynslóðum: að þær séu ekki hnepptar í þrældóm vanþekkingar og tapi frelsi sínu í stafrænum heimi þar sem upplýsingar og þekking eru hráefni nýs iðnaðar. Þetta er áhugavert sjónarmið þar sem það lýsir í fáum orðum nákvæmlega því sem baráttumenn stafræns frelsis berjast fyrir.

Stafrænt frelsi er hugtak sem við neyddumst til að nota, ekki því að það sé auðvelt að skilgreina það, heldur því að okkur steðjar mikil ógn nú þegar samfélagið samræmist tækninni í sífellt auknum mæli, og okkar daglega líf á sér sífellt fleiri stafrænar hliðar. Spurningarnar sem vakna upp eru til dæmis hver á upplýsingarnar mínar, og hvenær á ég upplýsingar og hvenær ekki? Get ég treyst því að hugbúnaðurinn sem ég nota setji mig ekki í hættu? Má ég athuga hvað hugbúnaðurinn er að gera? Hvenær er ég að brjóta lög í tölvunni?

Svörin við þessum spurningum eru oft óljós og gráa svæðið virðist stórt, og samt eru þær aðeins örfá dæmi um þær hættur sem getja steðjað að almenningi í stafrænu umhverfi þar sem lagalegt virki er ekki fullgert eða sniðið að nýjum aðstæðum til að vernda rétt einstaklinga í stafrænu samhengi. Það getur t.d. átt við um að stjórna eigin umhverfi, stýra aðgengi að sínum upplýsingum, deila upplýsingum og svo framvegis.

Nú hef ég minnst á nokkrar mikilvægar hliðar stafræns frelsis, og reynt að gefa örlitla kynningu á því en þar sem ég er hvorki siðfræðingur né lögfræðingur treysti ég mér ekki til að skilgreina það frekar hér, og vona að þessi inngangur dugi. Næst vil ég nefnilega tala um eitthvað sem ég þekki persónulega, frjálsan hugbúnað Frjáls hugbúnaður er m.a.s. frekar villandi nafn, því það er ekki bara hugbúnaðurinn sem er frjáls, heldur fyrst og fremst notandinn, og frelsi það sem hugbúnaðurinn býr yfir notendum sínum til góða, hefur gífurlega jákvæðar aukaverkanir í stærra samhengi stafræns frelsis.

Mikilvægi frjáls hugbúnaðar fyrir mannlegt samfélag nær nefnilega langt, langt útfyrir fjárhagslegan sparnað til skamms tíma. Frjáls hugbúnaður er samkvæmt eðli sínu öllum opinn, aðgengilegur, og gegnsær, svo allt samfélagið getur skoðað og gagnrýnt þá virkni og ferla sem notast er við, öryggisholur má finna og laga, bakdyr get ekki leynst bakvið óskiljanlegt vélamál, og sama gildir um þau ferli sem meðhöndla persónulegar upplýsingar. Við höfum rétt á því að vita hvernig (stafræni) heimurinn virkar, og notkun og útbreiðsla frjáls hugbúnaðar er stórt skref í átt til þess. Viljum við stafrænar kosningar þar sem enginn getur gagnrýnt hugbúnaðarferlana, eða fundið villur eða öryggisholur? Viljum við stafrænt umhverfi þar sem okkar gögn, okkar réttur, okkar frelsi er bundið ákvörðunum aðila (hugbúnaðarframleiðanda) sem við höfum engin áhrif á, enga stjórn yfir?

Viljum við að komandi kynslóðir búi við umhverfi sem leyfir þeim að skilja, leyfir þeim að vita hvernig umhverfi þeirra virkar, eða viljum við að komandi kynslóðir, þekking þeirra og örlög verði fjötruð af lögum og reglum sem samræmast ekki nýju umhverfi, fjötruð í upplýsingakerfum sem hafa sitt fyrsta markmið að skapa verðmæti fyrir eigendur sína, og kannski sem næsta markmið að veita þjónustu. Eins og Barlow sagði þá snýst þetta um réttinn til að vita allt sem snertir mann persónulega, vita hvað skattpeningurinn manns fer í, hver hefur aðgang að gögnunum manns, og þar sem tækni nútímans leyfir okkur að deila upplýsingum með því sem næst engum kostnaði þá höfum við öll réttinn á að vita allt sem varðar okkur sjálf eða engan annan. Eðli stafræna heimsins er slíkt að upplýsingar geta flætt því sem næst óendanlega og kostnaðarlaus milli okkar. Það eina sem heftir frjálst flæði þekkingar og hraðari framþróun mannkyns er okkar eigi hræðsla við að aðlagast breyttum aðstæðum.

Ég segi, bregðumst við strax! Gegnsæji og frjálst flæði upplýsinga strax! Stjórnvöld á Íslandi hafa undanfarin ár gert meira rétt en rangt í þessum efnum, og við í FSFÍ höfum síðan félagið var stofnað átt góð samskipt við stjórnvöld, og við trúum því að viljinn sé fyrir hendi hjá flestum flokkum til að tryggja það að á Ísland skapist umhverfi þar sem stafrænu frelsi okkar er ekki ógnað, þar sem allar mikilvægar hliðar samfélagsin eru okkur skiljanlegar, og upplýsingar og þekking sem við byggjum upp saman er okkur öllum aðgengileg, hvort sem um ræðir fyriræki eða einstaklinga. En nú er komið að þér, kæri lesandi, að láta stafrænt frelsi þig varða, og ekki sætta þig við fjötra vanþekkingar og ógegnsæjis. Án almennrar vitundarvakningar samfélagsins og þrýstings frá almenningi er ólíklegt að frelsissjónarmið okkar nái fram að ganga, og því miður líklegt að einkahagsmunir fárra en stórra fyrirtækja sem hafa grætt vel á óbreyttu ástandi muni fá framsætið, og afleiðingar þess til lengri tíma gætu orðið skelfilegar.

tapsæri?

Svona svona krakkar mínir, verið ekki svona tapsár, þó exbé hafi drullað á sig og verið næstum skilinn útundann af íslensku þjóðinni, þýðir það ekki að múgurinn hafi betra minni en í gær, svo þið fáið örugglega annan séns. Alltaf þörf á fleiri álverum og svona svo innflytjendurnir hafi eitthvað að gera.

SUF lýsir yfir áhyggjum af stefnuleysi ríkisstjórnarinnar

Við erum alveg frábær... má ég slíta ykkur?

Aldraðir og öryrkjar

Háskóli Íslands

Umhverfið

Menntamál

Írak

Pólitískar ofsóknir

Kvótakóngar

Verðbólga

Misrétti

VIÐ ERUM ALVEG FRÁBÆR MÁ ÉG SLÍT'YKKUR!?! 

Þekking stjórnmálamanna á upplýsingatækni?

Samfélagið hefur breyst mjög hratt, og kannski sérstaklega síðustu 10 ár. Nýverið voru einmitt 10 ár síðan ég "varð háður" internetinu, þeim óendanlegu möguleikum í upplýsingaöflun og samskiptum sem það opnaði mér aðgengi að. Ég er forritari, með sérstaklega mikla reynslu af þróun fyrir netið, og mjög sterkar skoðanir á því hvernig þarf að viðhalda því frelsi sem tölvur og internetið geta veitt fólki.

Í gegnum árin hef ég rekið mig á ýmislegt áhugavert í tengslum við stjórnmál og upplýsingatækni. Allt frá því þegar ég skrifaði "skuldateljarann" fyrir framboð sjálfstæðisflokksins í borgarstjórnarkosningum Reykjavíkur árið 2002, í skiptum fyrir kassa af bjór ef ég man rétt, fram til þess þegar ég gat ekki sett inn comment á færslu á vefsíðu Róberts Marshall, því skv. síðunni svaraði ég ekki "öryggisspurningunni", sem snýst um að reikna eitthvað -- og annaðhvort hefur grunnskólinn brugðist mér og 13+4 er ekki 17, og 0+56 er ekki 56, eða þá síðan styður ekki vafrann Safari, sem ég nota, eins og margir, á Apple PowerBook vélinni minni.

Nú er auðvitað ekki hægt að ætlast til þess að stjórnmálamenn séu sérfræðingar í öllu, og upplýsingatækni er auðvitað frekar esóterískt svið þekkingar, sem nýtist kannski ekki í stjórnsýslu almennt? Hinsvegar hef ég nokkrum sinnum gjörsamlega furðað mig á vanefnum stjórnmálaflokkanna sem ég hef hallast frekar til, til að vega og meta kosti og galla hugbúnaðar, eða hugbúnaðarstefna.

Ath. nú mun færslan mín taka skarpa beygju í átt að umræðunni um frjálsan hugbúnað, en fyrir þá sem hafa áhuga á að læra meira um hann mæli ég með vefsíðu RGLUG, fyrirtækis míns, ODG ehf, eða hins nýstofnaða fyrirtækis 1984, sem ég er mjög ánægður með :-)

Til dæmis má nefna að vefsíðurnar www.xs.is og www.vg.is, eru báðar keyrandi á Microsoft IIS vefþjóni, notandi líklega eingöngu lokaðan, ófrjálsan (fjötraðan?) hugbúnað, sem krefst árlegra leyfisgjalda, osfrv. Á meðan að t.d. vefsíða SUS, www.sus.is, keyrir á frjálsum hugbúnaði (Linux, Apache..).

En þetta eru kannski smáatriði. Smávægilegar, en forvitnilegar, upplýsingatæknilegar staðreyndir sem virðast stinga örlítið í stúf við stefnu a.m.k. vinstriflokkana -- en smáatriði engu að síður.

Meira máli skiptir kannski þegar stjórnvöld taka ákvarðanir fyrir þegna sína, í tengslum við upplýsingatækni, sem hafa afdrifaríkar fjárhagslegar afleiðingar fyrir alla sem að máli koma. Til dæmis með því að ákveða að nota lokuð og ófrjáls snið fyrir gögn í opinberum tilgangi (t.d. ef fólk þarf að skila opinberum gögnum á "doc" eða "xls" sniðum -- sem eru lokuð snið í eigu Microsoft).

Eitt versta dæmið sem ég man eftir, þar sem þekkingarskortur stjórnvalda á upplýsingatækni á eftir að hafa afdrifaríkar afleiðingar, er þegar Reykjavíkurborg gerði samning við ameríska fyrirtækið Blackboard, um kennslukerfi fyrir grunnskóla Reykjavíkur. Samstarfsmaður minn, Sigurður Fjalar fjallar vel um málið á vefsíðu sinni -- og kallar m.a. þessa ákvörðun "mestu vonbrigði ársins á innlendum vettvangi".

Ég vil nú geta þess að ég hef auðvitað hagsmuna að gæta í þessum efnum, en fyrirtækið mitt ODG ehf, sérhæfir sig m.a. í Moodle uppsetningum.

Hinsvegar finnst mér samt afskaplega áhugavert hvernig staðið var að þessu vali -- en skv. svörum Sigþórs Arnars Guðmundssonar, þá voru í raun bara kerfin "WebCD" (ég reikna með að átt sé við WebCT, sem er nú í eigu Blackboard Inc.) og Blackboard -- engin frjáls kerfi komu til greina, og engin almennileg svör hafa borist frá Reykjavíkurborg.

Þetta var kannski dálítið víð og breið færsla hjá mér, en spurningin sem vaknar óneitanlega er hvenær þekking stjórnmálamanna á upplýsingatækni fer að vega nógu þungt til að svona ákvarðanir verði ekki teknar án útskýringa og raka? Sjálfum finnst mér þessi vanþekking sem virðist vera algeng í dag skiptast milli þess að vera skondin, þreytandi, sorgleg og hreint út sagt ergjandi.

Upprisan úr langvinnum veikindum..

Já, ég hef verið veikur undanfarinn mánuð rúmlega. Ekki fyrr en í þessari viku að ég fékk endanlegt ógeð á þessum lasleika og ákvað að fara bara alls ekkert útúr húsi nema ill nauðsyn krefðist, því þrátt fyrir að ullartrefillinn væri orðinn mér samvaxinn lét þessi veirusýking sem herjaði á háls minn ekkert á sig fá.

Nú dugði ekkert nema stórskotaárás, þykkustu sokkar sem ég átti til, bolur, peysa, ullartrefill, ullarpeysa, ullarteppi. Best að sofa í öllum fötunum líka, best að svitna þetta út bara. Þessi aðferð bar árangur, því eftir helgina og það sem af er þessari viku er ég 99% laus við þetta ógeð, þarf bara að passa að verða ekki sérlega kalt næstu vikuna eða svo, og ég verð líklega, loksins, orðinn nógu frískur til að fara út og hlaupa eða eitthvað.

Í öðrum fréttum þá virðist fátt annað komast að en yfirvofandi kosningar, og eins og venjulega eru allir of uppteknir við að leiðrétta orðróma sem hinir komu af stað, til að kynna eigin stefnumál almennilega, og til þess að kynnast stefnu flokkanna þarf virkilega að gramsa og lesa gegnum misgóðar framboðssíður.

Ég ákvað að fara og athuga hvort fleiri ástæður en frábærar auglýsingar væri fyrir því að ég myndi leggja samfylkingunni til mitt atkvæði næstkomandi laugardag, og eins og yfirleitt þegar ég skoða samskipti vinstri flokkana við þá hægri, þá sannfærist ég enn frekar um að brögð séu einhverstaðar í tafli. Eins og t.d. ásakanir sjálfstæðismanna um að borgin hafi ekkert gert til að standa við loforð sín um byggingu hjúkrunarheimila fyrir aldraða. Fyrir fjórum árum var gert samkomulag við heilbrigðisráðherra um samstarf við byggingu hjúkrunarheimila, og síðan þá hefur borgin lagt til hliðar 360 milljónir og ítrekað reynt að fá ríkisstjórnina til að uppfylla sinn hluta samkomulagsins, en það gengur lítið. Enda væri nú erfiðara fyrir kallana að ná borginni ef þeir myndu hjálpa kommunum að ná markmiðum sínum og standa við kosningaloforð, það væri ekki sérlega gott fyrir flokkinn amk. Hverjum er svo sem ekki sama um gamla fólkið, eða kjósendur almennt? Ef maður er ekki við völd getur maður ekki hjálpað neinum, svo það er best að hafa völdin í fyrsta sæti, hagsmuni fólksins í öðru.. eða eitthvað.

Já samfylking, ég held þið fáið mitt atkvæði, mér einfaldlega býður við sjálfstæðisflokknum og þeirri kosningabaráttu sem þar er háð.

Skemmst er að minnast þegar ummæli Gísla Marteins í Íslandi í dag hrintu af stað einhverri móðursýki á barnalands spjallborðunum, móðursýkin finnst mér ekki hafa átt rétt á sér að vísu, en það var áhugavert hvernig hann staðhæfði ítrekað að fjármál borgarinnar væru í slæmum málum, og svo þegar hann stóð frammi fyrir rökstuðningi hinnar hliðarinnar, hvað gerðist þá? Hann vældi útúr sér,

Voðalega eru þær agressívar þessar dömur hérna ... Ég ætla svo sem ekkert að vera að tala um skuldir borgarinnar

Vá, ætlar ekkert að vera að tala um skuldir borgarinnar, þú bara varst að því? Varst að staðhæfa að fjármálin væru í rúst? Erum við kjósendur kannski ekki þeim gáfum gædd að geta skilið afhverju, eða ertu kannski ekki viss? Flestir strákar vita að þeir eiga ekki að stofna til slagsmála sem þeir geta ekki klárað, kannski Gísli litli hafi bara aldrei þurft að leggja hönd bakvið orð?

Ég átti nýlega umræðu um stjórnmál við vinkonu mína, og þegar talið barst að Gísla Marteini, sagði ég, í fúlustu alvöru, að ef hann hefði orðið næsti borgarstjóri þá hefði ég neyðst til að flytja úr landi, því ég vil búa í Reykjavík. Hún kom með áhugaverða athugasemd, "æj hann er svo mikill kútur", sem ég er alveg sammála, hann er mjög geðþekkur maður og t.d. ágætis sjónvarpspersónuleiki, en það sem ég sagði henni var einfaldlega, að hann ætti hinsvegar ekkert með að sýsla með mín mál og mína peninga, þó hann væri kútur.

Vandamálið er kannski að allir eru búnir að gleyma því hvernig ástandið var í borginni fyrir 15-20 árum, ég var t.d. aldrei meira en hálfan dag á leikskóla, og hinn helminginn hjá dagmömmu eða eitthvað. Eða þá þegar stærsta ísbúð landsins var byggð, og látin snúast. Ævintýri eins og Perlan eru ekki ókeypis, og ég persónulega kæri mig ekki um að borga næsta ævintýri borgarstjóra með áráttu, eins og Davíð Oddsson var (og er líklega enn) með.

Jæja, nóg næturhrafl, best að fara aftur að vinna.

 

Úlfur úlfur?

Undanfarna mánuði hefur mikil umræða geysað um kjarnorkunotkun, og þá helst auðgun úrans, Írana. Í stuttu máli sagt (fyrir þá sem hafa búið undir hraunhellu) þá vilja Íranar meina að auðgun þeirra á úrani sé einungis til notkunar í kjarnorkuver, en sumar aðrar þjóðir, bandaríkjamenn fremstir í flokki, hafa lýst yfir áhyggjum sínum um að búi Íranar yfir auðguðu úrani gætu þeir (og muni líklega) notað það til framleiðslu kjarnorkuvopna.

Allir eru líklega á eitt sáttir um að kjarnorkuvopn í höndum fleiri þjóða en hafa þau nú þegar sé ekki heiminum fyrir bestu, en hinsvegar eftir nýlega reynslu okkar af Írak, þar sem engin gjöreyðingarvopn var að finna, þrátt fyrir ótta og sannanir bandaríkjamanna þá eru margir, ég þar á meðal, skeptískir á að hlusta á bandaríkin nú, þegar þeir vilja banna Írönum að auðga úran.

Að sjálfsögðu vill enginn fleiri kjarnavopn, en sum okkar hugsa með sér, ja, kannski er í lagi að íranskt fólk fái að njóta rafmagns eins og við hin?

Þessi frétt sem ég tengi færsluna við hinsvegar gefur til kynna að fundist hafi leifar af "mjög auðguðu" úrani, leikmaðurinn ég les þetta sem úran auðgað meira en svo að það nýtist eingöngu til raforkuvinnslu. Kannski hafa bandaríkjamenn rétt fyrir sér að vera hræddir? Mahmoud Ahmadinejad forseti Íran hefur nú oft lýst því yfir að þurrka eigi Ísrael af yfirborði jarðar t.d.?

Ég veit satt best að segja ekki hvað skal halda, fátt vildi ég heitar en að gjörvallur heimurinn hætti að líða fyrir handónýta utanríkisstefnu bandaríkjanna sem allt frá því fyrir síðari heimsstyrjöld virðist hafa einkennst að of stórum hluta af hagsmunum einkafyrirtækja. Ef sú breyting yrði á að bandaríkjunum yrði stýrt með það hugarfar að sameina heiminn frekar en að halda honum eins óbreyttum, þá kannski myndi ég hætta að sjá eitthvað líkt með bandaríkjunum og stráknum sem hrópaði Úlfur úlfur!

 

Leifar af mjög auðguðu úrani fundust í Íran